ازون درمانی

ازون درمانی چیست؟

به گفته دکتر سید احمد رئیس السادات عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی و دبیر انجمن طب فیزیکی و توانبخشی ایران:

بیماری های اسکلتی عضلانی از جمله آرتزو زانوها، بیرون زدگی دیسک کمری و آسیب سیاتیک، آسیب رباط ها و شانه و زانو و تنگی کانال نخاعی از جمله شایعترین اختلالات در مراجعه کنندگان به کلینیک های طب فیزیکی و توانبخشی به شمار می آیند. متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی بر اساس شرایط بیمار و شدت آسیب های فوق از اصلاح سبک زندگی، ورزش درمانی، دارو درمانی، درمان های دستی و تزریقات مفصلی، بافت نرم و کانال نخاعی در درمان این بیماری ها استفاده می کنند. یکی از روشهایی که در درمان آسیب های مفصلی، رباطها و دیسک کمر به کار گرفته می شود گاز ازون است.

ازون چیست؟

گاز ازون گازی است بی رنگ و بدبو که از ترکیب ۳ اتم اکسیژن تشکیل شده است؛ این گاز در غلظت بالا اثر اکسیدکنندگی داشته و برای گندزدایی استفاده می‌شود و درغلظت پایین به عنوان آنتی اکسیدان عمل کرده و در کاهش التهاب و بهبود جریان خون و تقویت سیستم ایمنی اثر دارد. اثرات ازون تراپی در بیماری‌های مختلف از جمله آرتروز زانو،‌ آسیب‌ رباط‌ها و دیسک کمری مورد پژوهش قرار گرفته اما مطالعات و شواهد علمی کافی برای برخی از آنها وجود ندارد.

ازون در سال ۱۸۴۰ توسط یک شیمیدان به نام پروفسور کریستین شونبین شناخته شد؛ اولین کاربرد های این گاز در دندانپزشکی آغاز شد. سرانجام با ساخت اولین ژنراتور تولید ازون به وسیله فیزیکدان معروف، نیکلاس تسلا، از اواخر قرن نوزدهم پای ازون به کاربردهای متنوع دنیای پزشکی هم باز شد. ازون گازی  ناپایدار است که نیمه عمری برابر ۴۰ دقیقه در درمای اتاق دارد و به هیچ وجه قابل ذخیره کردن نیست. در پزشکی از مخلوط بسیار رقیق ازون و اکسیژن استفاده می شود که بین ۰۵/۰تا۵ درصد حجمی(حدود  ۵ تا ۵۰ میکرولیتر در سی سی) متغیر است. این غلظت به شرط رعایت احتیاط و استانداردهای مصوب ، خطری برای سیستم های مختلف بدن از جمله دستگاه تنفسی ندارد. فرضیه استفاده از این درمان بر این پایه استوار است که ازون با تکیه بر القای آبشارهای سلولی و مولکولی خود، می تواند سبب کاهش التهاب و تحریک روند ترمیم بافتها از طریق تنظیم متابولیسم، بهبود خون رسانی و کاهش رادیکالهای آزاد شود. به علاوه از دیگر مکانیسم های اثر ازون درمانی می توان به کاهش احتمال عفونت و بهبود سیستم ایمنی در بیماران مختلف از جمله مبتلایان به زخم های مزمن اشاره کرد.

ازون تراپی در درمان چه بیماری هایی کاربرد دارد؟

از مهمترین کاربردهای فعلی ازون درمانی می توان به اختلالات مفصلی و پیرامون آن از جمله آرتروز زانو، دردهای عضلانی از جمله نقاط ماشه ای، بیماری آرنج تنیس بازان، التهاب رباط ها و و کیست های گانگلیونی، خار پاشنه (التهاب فاسیای کف پا)، آرنج تنیس بازان ، برخی از مبتلایان به دردهای ناشی از فتق دیسک های کمری و زخم های مزمن دیابتی و زخم بستر اشاره کرد. غالب تحقیقات در رابطه با کاربرد ازون درمانی در درمان آرتروز زانو انجام شده است بر اساس شواهد موجود ازون درمانی روش مفیدی در برخی مبتلایان به آرتروز خفیف و متوسط زانوهاست. حداکثر اثر این درمان در ماه اول بعد از تزریق به صورت کاهش درد و خشکی مفصل ظاهر می شود و معمولا بعد از ۳ تا ۶ ماه تاثیرات آن به طور واضح کاهش می یابد. در پژوهشی که درمرکز تحقیقات دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به صورت مرور نظام مند انجام شد، ثابت شد که اثر ازون درمانی دردرمان آرتروز زانو بیشتر از دارونما است اما ازون درمانی در مقایسه با سایر درمان‌های تزریقی مفصل زانو از جمله آمپول ژله‌ای یا تاج خروس (هیالورونیک اسید) و PRP طول اثر کمتری و شروع اثر سریع تری داشته است.

بر اساس مطالعات انجام شده به کارگیری همزمان ازون و سایر روشهای درمانی از جمله پی آرپی، استروئید و هیالورونیک اسید اغلب سبب افزایش اثر آنها و یا سرعت شروع تاثیرات آنها شده است که به این ترتیب می توان از ازون درمانی در کنار سایر درمان ها برای بهبود سریع موارد حاد دردناک استفاده کرد.

برای درمان بیماری خار پاشنه نیز تحقیقات فراوانی در ایران، برزیل، ترکیه و چند کشور دیگر انجام شده؛ در اغلب این آزمایشات ازون با پاسخ بالینی قابل قبولی همراه بوده است. از جمله در یک پژوهش کارآزمایی مبتنی بر مقایسه ازون درمانی در مقابل تزریق ژل و کورتون، ثابت شد که یافته های گروه ازون تفاوت چندانی با روش های سنتی مشابه ندارند. در بیماری لترال اپیکندیلیت هم به طور مشابه، تزریق ازون کارایی یکسان و اثربخشی طولانی تری از تزریق کورتون نشان داد. در ارتباط با دردهای ستون قفرات نیز ازون از دیرباز با تزریق های داخل دیسکی و پارا-اسپاینال (عضلات فیله کمری) اثرات راضی کننده ای از خود نشان داده بودند. با توجه به وسعت این درمان، اخیرا محققین داخلی و خارجی به فکر استفاده از آن برای درمان سندرم تونل کارپال (نشانگان مچ دست) هستند که نتایج پژوهش ها، تاکنون اثربخشی قابل ملاحظه ای در قیاس با سایر روش های مشابه به اثبات نرسانده اند.

عوارض تزریق ازون چیست؟

از شایعترین عوارض تزریق ازون بر حسب محل تزریق می توان به حساسیت به ازون، درد هنگام تزریق، تشدید موقتی درد، افزایش فشار خون، سردرد و سرگیجه، احساس گزگز و مورمور، تعریق و درد شکم اشاره کرد؛ که این موارد خودمحدود و غیرجدی است. البته به صورت خیلی نادر عوارض قلبی ریوی و آمبولی هوا در تزریقات داخل دیسک دیده شده است.

از موارد منع  و احتیاط استفاده از ازون می توان به حساسیت به این ماده، بارداری، فاویسم، اختلالات خونریزی دهنده، پرکاری شدید تیروئید، کم خونی شدید و میاستنی شدید، انفارکتوس قلبی اخیر و یا سابقه ای از بیماری های شدید روحی روانی اشاره کرد.

در بررسی های انجام شده و با استناد به شواهد علمی موجود به نظر می رسد برای استفاده روتین از ازون درمانی و قرارگیری این روش در گایدلاینهای بالینی باید تحقیقات بیشتری بر روی هزینه-اثربخشی و مقایسه این روش با سایر روش های درمانی شناخته شده در اداره درد و اختلالات عضلانی و اسکلتی انجام گیرد

وی خاطرنشان کرد: آنچه به‌ اثبات رسیده استفاده بجا و محدود این گاز در مبتلایان به دردهای عضلات، استخوان، مفاصل و ستوت فقرات به ویژه افرادی که در آنها درمان دارویی و فیزیکی نتیجه مطلوب نداشته است، می‌تواند مفید واقع شود. امکان بهره مندی از این درمان در موارد منع استفاده از کورتون و پی آر پی ار جمله دیابت کنترل نشده، اختلال انعقادی و مصرف داروهای ضد پلاکتی از نقاط قوت ازون درمانی می باشد.

انتخاب صحیح بیماران، دوز و فواصل و تعداد تزریق مناسب ازون و نیز استفاده همزمان از سایر روش های توانبخشی از جمله اصلاح الگوی زندگی و ورزش درمانی از مهمترین عوامل تعیین کننده در موفقیت درمان با این روش به شمار می رود که باعث ارتقاء عملکرد و بهبود کیفیت زندگی می شود.