درمان آرتروز با طب فیزیکی

بیماری های مفصلی یکی از شایعترین انواع بیماری های اسکلتی عضلانی به شمار می روند. با توجه به اهمیت این بیماری ها روز ۱۲ اکتبر (۲۰مهر) به عنوان روز جهانی آرتریت (بیماری های التهابی مفاصل) نام گذاری شده است. این روز جهت ارتقاء آگاهی مردم از بیماری های التهابی مفاصل و تشویق سیاست گذاران نظام سلامت در راستای کاهش درد و رنج ناشی از این بیماری ها بنا نهاده شده است. بر خلاف تصور این روز فقط مختص به بیماری های روماتیسمی از جمله آرتریت روماتوئید نیست و استئوآرتریت (آرتروز) را نیز شامل می شود.

آرتروز چیست؟

آرتروز زانو شایع ترین بیماری مفصلی در سالمندان است که جمعیت قابل توجهی از مراجعه کنندگان به  متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی به آن مبتلا هستند. در حال حاضر حدود ۷ و نیم میلیون سالمند در کشور زندگی می کنند که طی ۱۵ سال آینده جمعیت آنها به دو برابر خواهد رسید و سی سال دیگر یک سوم جمعیت را سالمندان تشکیل خواهند داد. بر اساس مطالعه ای که در کشور انجام شده، تخمین زده می شود که از هر ۵ ایرانی بالای ۱۵ سال، یک نفر به درجاتی از آرتروز زانو مبتلا  باشد.

در روند ابتلا به آرتروز تغییراتی در غضروف مفصلی، استخوان و بافت نرم مجاور آن رخ می دهد که مجموعا موجب بروز علائمی مانند درد، خشکی و سفتی و گهگاه تورم و نهایتا تغییر شکل مفصل خواهد شد. آرتروز طیف وسیعی از جنبه های مختلف زندگی فردی، اجتماعی و شغلی را تحت تاثیر قرار می دهد. کاهش توان جسمی و حرکتی و در موارد طول کشیده اختلال خواب و عوارض روحی روانی مربوط به دردهای مزمن، همگی می توانند موجب اختلال عملکرد و کاهش کیفیت زندگی مبتلایان شوند.

علی رغم تلاشها و پژوهش های بسیار، متاسفانه تاکنون درمان و علاج قطعی برای آرتروز شناخته نشده است ؛ بنابراین هدف از مدیریت این بیماری کنترل شکایات آزاردهنده ی بیمار، آهسته کردن روند پیشرفت بیماری، پیشگیری از ابتلای سایر مفاصل و نهایتا بهبود عملکرد مبتلایان است.

آموزش و افزایش آگاهی بیماران نقش کلیدی در کنترل آرتروز دارد. عواملی مانند افزایش سن، جنس مونث، چاقی، فاکتورهای ژنتیکی، آسیب های قبلی به زانو که باعث صدمه دیدن مینیسک یا رباط های زانو شده باشد،  ضعف عضلانی (خصوصا عضلات چهارسر ران) و یا ناهماهنگی قدرت و انعطاف پذیری عضلات اندام های تحتانی احتمال ابتلا به آرتروز را می افزایند. همچنین شغل هایی که در آنها نیاز به خم و راست کردن مکرر زانوست و یا فرد مجبور است مدت زمان زیادی زانوی خمیده به فعالیت بپردازد و نیز برخی ورزش های شدید و پر برخورد حرفه ای در ایجاد و پیشرفت بیماری موثر هستند.

آیا آرتروز درمان دارد؟

معمولا مداخلات غیر دارویی به عنوان قدم اول درنظر گرفته می شود. این مداخلات شامل آموزش بیمار، اصلاح سبک زندگی و کاهش عوامل خطر از طریق رژیم های کاهش وزن، ورزش درمانی، توصیه به استفاده از کفش و کفی مناسب، به کارگیری زانوبند و یا وسایل کمک حرکتی مانند عصا است.

چاقی، مهم ترین عامل قابل اصلاح در ابتلا به آرتروز زانو و برخی دیگر از مفاصل است. بهترین اثر در تخفیف علائم آرتزوز زانو در صورت کاهش حداقل ۱۰ درصد وزن بدن به دست می آید. فرآیند کاهش وزن بدن بهتر است شامل ترکیبی از رژیم درمانی و فعالیت فیزیکی بوده و یک برنامه ریزی حداقل ۶ ماهه برای آن مناسب است.

فعالیت فیزیکی ناکافی هم خطر ابتلا به آرتروز زانو را افزایش میدهد و هم سبب افزایش شدت علائم آرتروز در مبتلایان می گردد. در هر نسخه ورزشی باید نوع ورزش، شدت ورزش، طول مدت هر جلسه  و فواصل بین جلسات مشخص گردد. در آرتروز معمولا ترکیبی از ورزش هوازی و تقویتی عضلات اطراف زانو، ورزش های کششی و حتی تعادلی توصیه می شود. پیاده روی به خصوص پیاده روی سریع مفیدترین، دردسترس ترین و مقرون به صرفه ترین ورزش در سلامت سالمندان و به ویژه در مبتلایان به آرتروز، پوکی استخوان و بیماری های قلبی عروقی است. اما باید ضمن استفاده از کفش مناسب، از پیاده روی در سطوح ناهموار و با شیب زیاد خودداری کرد.

در بیمارانی که آرتروز متوسط و شدید دارند، ورزش های آبی (مانند پیاده روی در آب های عمیق) شاید بیشتر از ورزش های دیگر قابل تحمل باشد. در افراد چاق مبتلا به آرتروز استفاده از دوچرخه ی ثابت با ارتفاع بلند صندلی در مقایسه با تردمیل گزینه ی مناسب تری است، زیرا بخشی از وزن بیمار توسط صندلی دوچرخه تحمل شده و از فشار اضافی وارده بر روی زانوها کاسته می شود.

استفاده از انواع خاصی از کفی و زانو بند در موارد خاص، خصوصا در بیماران با بدشکلی زانو (زانوی پرانتزی یا ضربدری ) یا کسانی که از ناپایداری مفصل زانو رنج می برند، می تواند در تخفیف علائم کمک کننده باشد که البته توصیه میشود حتما پس از معاینه و مشورت پزشک تهیه شود تا از هزینه ی اضافی در بیمارانی که سودی از این وسایل نخواهند برد و حتی توزیع فشار نامناسب در موارد کاربرد اشتباه، اجتناب شود.

وسایل کمکی مانند عصا می توانند فشار وارده به مفصل زانو را به میزان یک چهارم کاهش دهند. طول مناسب عصا از کف زمین تا تروکانتر یزرگ استخوان ران بوده (تقریبا محل درز جیب شلوار) و آرنج هم باید حین گرفتن عصا تنها تا ۲۰ درجه خم باشد. بهتر است عصا در سمت پای سالم نگه داشته شود، یعنی در فردی با آرتروز زانوی سمت راست، عصا را در سمت چپ بگیرد و بر عکس اگر میخواهد جسم سنگینی را حمل کند (مثلا کیسه ی خرید) آن را در سمت راست حمل کند.

درمانهای فیزیوتراپی مانند گرما یا سرما درمانی موضعی، الکتروتراپی (TENS) و لیزردرمانی می توانند به عنوان درمانهای کمکی خصوصا در زمانهای شعله ورشدن علائم موثر باشد.درمان های کمکی دیگر مانند طب سوزنی  اگرچه ممکن است سبب درجاتی از کاهش درد شوند هنوز شواهد علمی کافی جهت توصیه روتین ندارند.

قدم بعدی در کنترل علائم در بیمارانی که به درمانهای غیر دارویی پاسخ مناسبی نداده اند، استفاده از درمانهای دارویی است. استامینوفن ساده، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی و پمادهای موضعی ضد درد رایج ترین داروهای مورد استفاده در مبتلایان به آرتروز هستند.

با توجه به اینکه مبتلایان به آرتروز بیشتر جمعیت سالمند با بیماری های همراه هستند، به کارگیری روش های فیزیکی جهت کنترل درد می تواند نیاز به مصرف مسکن ها را کاهش دهد و احتمال ابتلا به عوارض گوارشی و کلیوی ناشی از آنها را بکاهد.

برای افرادی که در آنها، روش‌های دارویی خوراکی و فیزیکی موثر نیست تزریقات داخل مفصلی مانند تزریق استروییدها (کورتون) و آمپول‌های ژله‌ای (هیالورونیک اسید) اگر به موقع و به صورت محدود صورت گیرد، می تواند موثر باشد.

روش پی آر پی یا پلاسمای غنی از پلاکت و نیز پلاسمای غنی از فاکتور رشد یا PRGF، به عنوان نسل جدیدی از تزریقات داخل مفصلی شناخته می‌شود که طول اثر طولانی‌تری دارند. مبتلایان به آرتروزهای خفیف و متوسط با سن کمتر از ۷۰ سال که خیلی چاق نیستند و دچار کم خونی و یا سرطان‌های استخوانی یا خونی نیستند، بهتر می‌توانند از مزایای این روش کمک بگیرند. PRP سبب بهبود عملکرد و افزایش کیفیت زندگی می شود، اما علاج قطعی و دائمی آرتروز نیست و باید در کنار سایر درمانهای فیزیکی، ورزش درمانی و توانبخشی به کار گرفته شود.

ازن درمانی به صورت تزریق داخل مفصلی ازن، نیز یکی از روش‌های جدید جهت کاهش درد مبتلایان به ارتروز زانو می باشد.

در تحقیقاتی که اخیرا در مرکز تحقیقات طب فیزیکی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی انجام شده، مشاهده شده است که استفاده از ازن درمانی و در مبتلایان به آرتروز مفید باشد اما به نظر میرسد این اثربخشی در مقایسه با سایر روش های تزریقی، کمتر و کوتاه اثرتر باشد.

درمان تزریقی دیگری که اخیرا در ایران مورد علاقه برخی پزشکان و تبلیغات وسیع قرار گرفته است، ارتوکین درمانی است. این تزریقات با مهارکردن فاکتورهای التهابی سبب کاهش درد می شوند اما بر خلاف برخی ادعاها اثر ترمیم کنندگی ثابت شده ای ندارند و هنوز برتری آنها نسبت به روشهای تزریقی دیگر مورد تائید قرار نگرفته است.